Khi suy thoái kinh tế toàn cầu trở nên tồi tệ hơn và những thách thức kinh tế vẫn tiếp diễn, các doanh nghiệp trong thị trường tiêu dùng nói chung đang phải đối mặt với những quyết định khó khăn. Quý đầu tiên của năm 2023 chứng kiến các doanh nghiệp dè dặt trong mọi hoạt động, còn người tiêu dùng cũng trở nên thận trọng hơn với kế hoạch chi tiêu của mình…
Doanh nghiệp “phòng thủ”, người dùng “thắt lưng buộc bụng”
Suy thoái kinh tế toàn cầu, theo dự đoán của Ngân hàng Phát triển Châu Á, đã ảnh hưởng rõ rệt đến tăng trưởng kinh tế của Việt Nam, gây ra sự suy giảm trong nhiều ngành công nghiệp. Việc các doanh nghiệp “bật chế độ phòng thủ” và người tiêu dùng dè xẻn chi tiêu trong Quý 1 năm 2023, dẫn đến mức tiêu thụ chung giảm mạnh.
Doanh số bán lẻ đã bị ảnh hưởng đặc biệt, với việc người tiêu dùng cắt giảm các mặt hàng không thiết yếu và tìm kiếm các lựa chọn thay thế rẻ hơn cho các mặt hàng này. Hệ quả là doanh thu của các doanh nghiệp trong nhóm điện thoại và điện máy sụt giảm đáng kể, có nơi doanh thu giảm tới 50% so với quý trước. Trả góp vốn là phương thức thanh toán yêu thích của người dùng với nhóm ICT cũng bắt đầu chững lại từ quý III năm trước, giảm dần từ quý IV đến nay vì chi phí tài chính tăng cao và nhu cầu tiêu dùng mặt hàng này giảm mạnh.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê quý I, tổng sản phẩm trong nước ước tính tăng 3,32% so với cùng kỳ năm trước. Đây là mức thấp hơn chỉ tiêu được Quốc hội giao (6,5%) và là mức tăng gần như thấp nhất trong hơn một thập kỷ qua trừ giai đoạn quý I/2020 khi dịch bệnh bùng phát. Tại TPHCM, đầu tàu kinh tế của cả nước, GRDP của thành phố trong quý I ước đạt khoảng 360.000 tỷ đồng, chỉ tăng 0,7% so cùng kỳ năm ngoái, trong đó nhiều ngành nghề như vận tải kho bãi, thông tin truyền thông, bất động sản và y tế đang có mức tăng trưởng âm.
Ngay cả những mặt hàng, dịch vụ thiết yếu cũng bị ảnh hưởng. Theo ghi nhận qua nền tảng Payoo, doanh thu tại hệ thống siêu thị, cửa hàng tiện ích, trung tâm mua sắm giảm từ 5-10%. Tuy nhiên, một số ngành hàng vẫn có sức mua, tạo ra dòng chảy thị trường có thể làm giảm bớt phần nào khó khăn chung của nền kinh tế.
Để tồn tại, nhiều doanh nghiệp đã có những hành động quyết đoán như cắt giảm chi phí, tạm dừng mở mới, giảm lỗ. Trong khi các dấu hiệu suy thoái kinh tế đang ở mức đáng lo ngại thì chu kỳ điều chỉnh này là cần thiết để nền kinh tế trở lại trạng thái cân bằng để phát triển bền vững hơn.
Việc hiểu rõ hành vi chi tiêu của người tiêu dùng trong Quý 1 năm 2023 là rất quan trọng đối với các doanh nghiệp để vượt qua những thách thức kinh tế toàn cầu nói chung, trong nước nói riêng và sống sót qua thời kỳ suy thoái.
Những nhân tố kích thích dòng chảy của thị trường
F&B là một trong những lĩnh vực ít ỏi duy trì mức tăng trưởng tốt. Theo dữ liệu của nền tảng thanh toán Payoo, ngành hàng ăn uống của các nhà hàng tầm trung, các chuỗi cửa hàng thức ăn nhanh (mức chi tiêu 150.000đ – 300.000đ/người) có mức tăng trưởng 30% so với quý trước. Riêng nhóm mặt hàng trà sữa, café, với đơn giá trung bình 40.000đ – 70.000đ/phần có sự tăng nhẹ gần 5% so với quý trước.
Thách thức kinh tế có thể ảnh hưởng đến đại bộ phận người tiêu dùng, nhưng không phải là tất cả. Trong bối cảnh chung nhiều khó khăn, xã hội vẫn luôn có những đối tượng miễn nhiễm với khủng hoảng vì tài sản và sức chi tiêu của họ cực lớn. Đó là nguyên nhân dù cho nhiều mặt hàng thông thường giảm sức mua nhưng một số chi tiêu cho hàng hóa, dịch vụ, nữ trang cao cấp vẫn đứng vững, thậm chí tăng nhẹ.
Cuối tháng 3 vừa qua, Công ty CP thương mại dịch vụ Cổng Vàng (Golden Gate) vừa công bố báo cáo tài chính năm 2022, ghi nhận một năm kinh doanh tăng trưởng kỷ lục cả về doanh thu lẫn lợi nhuận: doanh thu thuần đạt 6.965 tỷ đồng (tương đương thu về hơn 19 tỷ đồng mỗi ngày), gấp hơn 2 lần năm 2021. Trong đó, doanh thu từ bán thực phẩm và đồ uống là 6.955 tỷ đồng. Lợi nhuận gộp đạt 4.314 tỷ đồng, tương đương tăng 124%, cao nhất kể từ năm 2014.
Thống kê ngành F&B trong nền tảng thanh toán Payoo, những nhà hàng tiêu chuẩn fine-dining (cao cấp) với mức chi tiêu tầm 1 triệu đồng/người cho mỗi bữa ăn vẫn cho thấy sự tăng trưởng đều đặn, thậm chí tỏ ra hút khách hơn dù giá trị trung bình mỗi đơn hàng ở quý này đã tăng 7% so với quý trước.
Bên cạnh đó, nhóm sản phẩm nữ trang, đá quý cũng có mức tăng trung bình 10%. Quý I vừa qua tập trung nhiều ngày Lễ như dịp Vía Thần Tài, ngày 14/2, 8/3, đây là những dịp người tiêu dùng khá giả thoải mái mở hầu bao cho nữ trang cao cấp.
Dù không phải là mùa cao điểm nhưng sức mua các thương hiệu thời trang xa xỉ được ghi nhận đạt mức tương đương quý trước. Do cầu nhiều hơn cung và sự khan hiếm của các mặt hàng này, các sản phẩm đồng hồ, túi hiệu từ những thương hiệu cao cấp còn trở thành một khoản đầu tư hấp dẫn, sinh lợi cao trong bối cảnh các kênh đầu tư tài chính gần đây thiếu hụt dòng tiền và thanh khoản.
Mạnh tay chi tiền trong khi hầu hết những người khác thực hành tiết kiệm, dưới góc độ kinh tế học, những “người giàu” sẵn sàng tiêu dùng này chính là những nhân tố kích thích và duy trì mạch hoạt động của thị trường. Nếu tất cả đều tiết kiệm, những “dấu hiệu suy thoái” sẽ có thể dẫn đến khủng hoảng thật sự.
Thích ứng để tăng sức đề kháng trong bối cảnh mới
Có thể nhìn thấy rõ nhất sự khác biệt của khó khăn kinh tế ở hiện tại với những lần suy thoái trong quá khứ. Nhờ sự chuẩn bị, đón đầu của tất cả các bên: Chính phủ – Doanh nghiệp – Người dân, những thách thức kinh tế hiện tại có thể không đáng lo ngại, thậm chí mang lại nhiều ý nghĩa tích cực.
Trên thế giới, tháng 3 vừa qua sự kiện ngân hàng Silicon Valley Bank (SVB) phá sản dù làm rúng động giới startup ở Mỹ, nhưng không gây hiệu ứng “domino” cho ngành tài chính toàn cầu. Động thái dứt khoát trong việc mua lại khoản nợ của ngân hàng này của Chính phủ Mỹ và các định chế tài chính khác đã giúp cho SVB không trở thành một Lehman Brothers thứ hai, ngăn cuộc khủng hoảng lan rộng và tác động tiêu cực lên kinh tế toàn thế giới.
Tại Việt Nam, nhận định được những thách thức của nền kinh tế khi động lực tăng trưởng từ khu vực sản xuất công nghiệp suy giảm, Chính phủ cũng “phản ứng nhanh” hơn khi tích cực thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, đồng thời nới lỏng chính sách tiền tệ thông qua việc giảm lãi suất điều hành. Những việc làm trên đã tạo tâm lý tích cực cho người dân, hỗ trợ người lao động có việc làm và tháo gỡ khó khăn cho thị trường vốn, thúc đẩy doanh nghiệp sản xuất kinh doanh.
Về phía doanh nghiệp, sau nhiều “cú bồi” từ đại dịch đến đứt gãy chuỗi cung ứng, sau những lần tăng nóng về nhân sự của các doanh nghiệp hoạt động trực tuyến, họ đã có những bài học giá trị để quy hoạch lại nhằm thích ứng với những biến động thị trường.
Sa thải nhân sự là một ví dụ điển hình. Thời kỳ “lạm phát tuyển dụng” trong đại dịch, nhiều công ty cạnh tranh tìm kiếm nhân sự mới đẩy mặt bằng lương lên cao trong khi đóng góp thật của nhân sự không tương xứng. Vì vậy, họ phải hành động để cắt giảm chi phí khi điều kiện kinh tế vĩ mô không thuận lợi. Trong cơn bão sa thải này, quản lý cấp trung – những người không trực tiếp thực thi công việc và dễ rơi vào trạng thái lơ là – trở thành nhóm bị thanh lọc nhiều nhất. Đây được coi là một trong những hành động quyết liệt nhằm gióng lên một hồi chuông cảnh báo để những nhân sự chưa có thái độ tích cực buộc phải nghiêm túc trong công việc của mình.
Dù vậy, nhìn tổng thể, số lượng nhân sự còn lại sau bão sa thải vẫn lớn hơn thời điểm trước khi thị trường lao động tăng nóng. Về bản chất, sự thay đổi này đang làm cho thị trường lao động khỏe mạnh hơn, gián tiếp giúp doanh nghiệp thích ứng và có đề kháng tốt hơn với những thay đổi của thị trường.
Với người lao động, việc chi tiêu hợp lý và có xu hướng dành riêng một khoản dự trù phát sinh cho những điều không lường trước được cũng là kinh nghiệm có được sau các lần đối mặt với khó khăn trước đó. Người dùng cũng là đối tượng trực tiếp hưởng lợi vì sức mua hạn chế buộc các doanh nghiệp phải thực hiện các chính sách kích cầu, gia tăng các ưu đãi và chăm sóc khách hàng chu đáo.
Chuyển đổi số thay đổi bộ mặt kinh tế – xã hội
Không thể phủ nhận rằng chuyển đổi số đang làm thay đổi diện mạo kinh tế xã hội của Việt Nam, với những tiến bộ nhanh chóng trong lĩnh vực thanh toán và tự động hóa kinh doanh. Đặc biệt, mã QR đã trở nên phổ biến rộng rãi ở mọi lứa tuổi và tầng lớp, với các khoản thanh toán QR thông qua Payoo đã tăng gấp đôi giá trị trong quý đầu tiên của năm nay. Từ các nhà hàng sang trọng đến những người bán hàng rong, mã QR đã trở thành một phần không thể thiếu trong bối cảnh thanh toán không dùng tiền mặt.
Các doanh nghiệp vừa và nhỏ cũng đang được hưởng lợi từ tự động hóa kinh doanh, với việc số hóa quy trình quản lý nguồn nhân lực, quản lý kho, bán hàng, tiếp thị, hậu mãi và tài chính. Điều này đã dẫn đến giảm khối lượng công việc và tối ưu hóa hiệu quả công việc, dẫn đến tăng trưởng nhanh hơn.
Không chịu tụt hậu, khối Chính phủ cũng có những bước tiến đáng kể trong số hóa, với Cổng dịch vụ công quốc gia phục vụ hơn 4,6 triệu giao dịch và tổng giá trị thanh toán hơn 3.830 tỷ đồng. Giờ đây, mọi người có thể đăng ký hộ chiếu và thực hiện nhiều hoạt động hành chính trực tuyến, giúp quá trình này trở nên nhanh chóng và thuận tiện hơn.
Trong khi các chuyên gia cảnh báo về những thách thức kinh tế ngắn hạn, phía Payoo vẫn lạc quan về triển vọng tăng trưởng trung và dài hạn. Theo nền tảng thanh toán này, những thời điểm thử thách này đã mở đường cho các doanh nghiệp và người lao động kiên cường hơn, cuối cùng là thúc đẩy tăng trưởng bền vững.