Với những tiềm năng đáng kể về kinh tế và xã hội, ngành game được xác định là mũi nhọn ưu tiên chú trọng của rất nhiều quốc gia phát triển và đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Làm thế nào phát triển ngành game Việt đúng hướng, lành mạnh và tạo nhiều giá trị tích cực cho xã hội, cộng đồng cũng như nền kinh tế là bài toán cần có sự tham gia đồng bộ của cả chính phủ, hiệp hội và doanh nghiệp, cộng đồng lập trình game để cùng tìm ra lời giải.
Tổng quan ngành game toàn cầu
Theo báo cáo của Newzoo, tính đến tháng 11/2022, quy mô ngành game toàn cầu đã đạt 184,4 tỉ USD, trong đó doanh thu của riêng ngành game di động ước tính đạt 92,2 tỉ USD. Báo cáo cũng cho thấy trong số 3 tỉ người chơi game trên thế giới, số người chơi trên thiết bị di động lên tới 2,8 tỷ người, trong khi game trên PC có 1,4 tỉ người chơi và game trên consol có 900 triệu người chơi. Dự đoán, thị trường game thế giới sẽ đạt 211,2 tỉ USD vào năm 2024.
Trong tổng doanh thu ngành game toàn cầu, thị trường game di động năm 2022 đạt 92,2 tỉ USD, chiếm 50% thị phần toàn ngành game. Tuy có tốc độ tăng trưởng rất cao so với mặt bằng chung thế giới, song doanh thu thị trường game di động tại từng quốc gia của khu vực Đông Nam Á lại có sự phát triển không đồng đều và không tỉ lệ thuận với số người chơi tại mỗi quốc gia. Trong đó, đứng đầu là Indonesia có số người chơi game di động cao nhất năm 2022 – 138 triệu người, doanh thu dẫn đầu thị trường là hơn 1,4 tỉ USD. Tiếp đến là Philippines đứng thứ hai về lượng người chơi (58 triệu người) nhưng doanh thu lại xếp top 4 (592 triệu USD), Thái Lan chỉ có 38,3 triệu người chơi nhưng doanh thu lại đứng top 2 thị trường ĐNÁ – 763 triệu USD.
Việt Nam là nước đứng thứ 3 về số lượng người chơi game di động, 54.6 triệu – nhưng doanh thu vẫn còn khá khiêm tốn nếu so về tương quan số người chơi – 507 triệu USD. Ước tính năm 2025, quy mô doanh thu ở thị trường Việt Nam vẫn còn duy trì khoảng cách khá xa so với Thái Lan, và chiếm tỉ lệ khiêm tốn so với tổng doanh thu ngành game ở Đông Nam Á.
Riêng với thể thao điện tử, theo Newzoo, doanh thu esports toàn cầu đạt lần lượt 957,5 triệu USD năm 2019 và 1059,3 triệu USD năm 2020, mức tăng trưởng hàng năm 10,6%. Newzoo cũng dự đoán mức doanh thu này sẽ cán mốc 1598,2 triệu USD, tăng trưởng 15,5% năm 2023. Nguồn doanh thu esports chủ yếu đến từ Tài trợ, Bản quyền, phí phát hành và Bán vé các giải đấu.
Trong khi đó, theo báo cáo thường niên năm 2019 của Liên đoàn Bóng đá Quốc tế FIFA, tổng doanh thu của FIFA từ bộ môn thể thao có tuổi đời hơn 100 năm này chỉ đạt xấp xỉ 766 triệu USD, tức là chỉ bằng 2/3 của thể thao điện tử. Do đó, từ mùa giải 2019-2020 trở đi, FIFA đã phải chuyển hướng đánh mạnh sang mảng FIFA eNations Cup (giải bóng đá trực tuyến trên nền tảng Xbox và PlayStation) vừa để bắt kịp xu hướng, vừa để đối phó với sự ảm đạm do dịch Covid-19 gây ra.
Xét về số người theo dõi, esports có sự tăng trưởng rất ấn tượng: năm 2021, esports có 489,5 triệu người theo dõi, trong đó gần 50% là theo dõi thường xuyên liên tục. Con số này được dự báo sẽ tặng lên 640,8 triệu người trong năm 2025.
Năm 2020, FIFA ước tính chi phí tổ chức giải bóng đá FIFA World Cup Qatar 2022 lên tới 1.696 triệu USD. Trong khi đó, đại diện bộ phận tổ chức sự kiện toàn cầu thuộc Riot Games cho biết họ chỉ phải chi khoảng 100 triệu USD hàng năm để tổ chức các giải đấu Liên minh huyền thoại trên toàn cầu. Và bất chấp ảnh hưởng Covid-19, tựa game eSports này đã đem về cho công ty mẹ doanh thu đạt 1,75 tỷ USD (năm 2019, doanh thu tựa game này là 1,5 tỷ USD). Một số tựa game eSports lớn khác như DOTA 2 còn tổ chức các giải đấu theo hình thức kêu gọi tài trợ/đóng góp từ công chúng (crowd-funding) nên chi phí ban tổ chức “bỏ ra” chỉ rơi vào 2-3 triệu USD/giải.
Tỉ lệ tạo ra lợi nhuận (ROI) rất hấp dẫn đã khiến thể thao điện tử trở thành một lĩnh vực được nhiều quốc gia để mắt tới trong thời gian gần đây. Thậm chí, lĩnh vực này còn tạo ra ngành nghề mới cho thế hệ trẻ, với mức thu nhập có thể lên đến hàng nghìn USD/tháng. Các quốc gia Trung Đông còn xây dựng những đặc khu riêng với ưu đãi về chính sách để thúc đẩy các công ty sản xuất trò chơi điện tử, sau khi nhận ra ngành này có thể thay thế dầu mỏ trở thành “vàng đen” mới.
Kinh nghiệm phát triển ngành game tại một số quốc gia Đông Nam Á
Chia sẻ tại Diễn đàn Game Việt 2023 vừa diễn ra sáng ngày 1/4, ông Lã Xuân Thắng, Giám đốc Phát hành Trò chơi Trục tuyến – Công ty Cổ phần VNG cho rằng, Malaysia, Indonesia và Singapore là các quốc gia thành công phát triển ngành game nhờ có ba yếu tố chính thúc đẩy, bao gồm sự hỗ trợ từ Chính phủ, hợp tác mạnh mẽ của hiệp hội ngành game và sự sôi nổi của cộng đồng lập trình game. Trong khi đó, 3 yếu tố giúp gamestudio tại Philippines phát triển đó là hoạt động sôi nổi của hiệp hội ngành game, cộng đồng lập trình game và sự hiện diện của những studio game nước ngoài.
Riêng Thái Lan, hạ tầng đóng vai trò cực kì quan trọng cho sự phát triển của ngành game, bên cạnh yếu tố hiệp hội ngành game và cộng đồng lập trình game. Tổ chức Digital Economy Promotion Agency (DEPA) thuộc chính phủ Thái Lan có nhiều hoạt động hỗ trợ ngành game nói riêng, có thể kể đến như cung cấp hỗ trợ tài chính để tăng cường cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước, các gói hỗ trợ khuyến khích startup, tổ chức các triển lãm game trong nước, vận động tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho doanh nghiệp.
Đơn cử, các doanh nghiệp game có thể nộp đơn xin được duyệt gói hỗ trợ tổ chức các sự kiện quảng bá với ngân sách lên đến 5 triệu bath/event (tương đương gần 150.000 USD/event). Ngoài ra, công ty game còn có thể xây dựng nền tảng nội dung số với gói hỗ trợ từ 50 triệu đến 200 triệu bath tùy quy mô (~1,5-5,8 triệu USD).
Tại Singapore, Tổng cục Du lịch tuyên bố Chính phủ nước này sẽ luôn hỗ trợ các doanh nghiệp game thử nghiệm các định dạng nội dung và mô hình kinh doanh mới, cũng như đảm bảo cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho các doanh nghiệp game với những chính sách cụ thể như thuế thu nhập doanh nghiệp thấp nhất Đông Nam Á (ở mức 17%). Singapore luôn đăng cai tổ chức các sự kiện game & esports lớn như Gamescom châu Á, giải vô địch eSports thế giới,… Hiệp hội Game Singapore tổ chức sự kiện thường niên Tuần lễ Games Quốc tế Singapore – Hiệp hội này được hậu thuẫn cùng lúc bởi 3 cơ quan chính phủ là Tổng cục Du lịch, Cơ quan Phát triển Truyền thông và Cục Doanh nghiệp Singapore…
Cơ hội và thách thức của ngành game Việt
Trong bối cảnh Việt Nam có hạ tầng Internet tốt, rẻ, dân số dùng smartphone lớn, ngành game Việt có nhiều dư địa phát triển cho cả các nhà phát hành, phát triển. Cụ thể, Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ người dùng smartphone cũng như truy cập internet từ điện thoại cao. Trong nhóm tuổi 16-64, 37% người truy cập internet để chơi game. Theo bảng xếp hạng của App Annie 2020, Việt Nam đứng thứ 7 trên thế giới, thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á về số lượng game download (tải về). Ngoài ra, Việt Nam cũng xếp thứ 3 trong top 10 các nhà sản xuất ứng dụng game của khu vực; cứ 25 games được download, có 1 game sản xuất tại studio Việt Nam. Doanh thu ngành game trong nước những năm qua cũng có sự tăng trưởng dương. Theo báo cáo của Bộ TT&TT, doanh thu ngành game năm 2021 đạt hơn 7 nghìn tỷ đồng, dự kiến đạt hơn 10 nghìn tỷ đồng vào năm 2022.
Nhận định về lợi thế, cơ hội của ngành game trong nước, ông Lê Quang Tự Do – Cục trưởng Cục Phát thanh truyền hình & thông tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông) cho rằng, ngành game Việt đang có nhiều lợi thế để phát triển mạnh mẽ, đã và đang được các nước lớn như Trung Quốc, Hàn Quốc, Mỹ rất quan tâm. Chưa kể nhân lực làm game của nước ta có năng lực, chuyên môn lập trình tốt, chăm chỉ, siêng năng chịu khó. Một lập trình viên Việt Nam thậm chí có thể tự làm sản phẩm từ A đến Z. Vì vậy, các start-up game ở Việt Nam rất thuận lợi để phát triển, chỉ cần một nhóm 2-3 người, có ý tưởng và kết nối được sự đầu tư là có thể phát triển được một game. Trên thực tế, đã có nhiều game như vậy thành công.
Đồng ý kiến, ông Lã Xuân Thắng, Giám đốc Phát hành Trò chơi Trục tuyến – Công ty Cổ phần VNG cũng thừa nhận cơ hội của ngành game Việt là rất lớn. Chưa kể, hiện nay, với sự thương mại hóa chính thức của 5G, Việt Nam hoàn toàn có thể kích thích tăng trưởng ngành công nghiệp trò chơi điện tử trong nước, tiến tới xuất khẩu ra thế giới. “Với nhu cầu giải trí ngày càng lớn cùng yêu cầu khắt khe hơn về chất lượng đồ họa trò chơi trên di động, người dùng sẽ tìm đến 5G để có những trải nghiệm mượt mà hơn. Đây là cơ hội vàng để ngành game phát triển tại Việt Nam, và ngược lại, lượng người chơi và theo dõi game khổng lồ cũng sẽ giúp tạo ra sự bùng nổ về lưu lượng dữ liệu tiêu thụ cho mạng 5G”, đại diện VNG chia sẻ.
Tuy nhiên, dù nhiều cơ hội song thách thức của ngành game Việt cũng không hề nhỏ. Ông Do cho rằng, hạn chế lớn nhất là ngành game là chúng ta chưa đi cùng nhau. Nhìn lại trong 10 năm qua, doanh nghiệp game chủ yếu chọn cách đi một mình để đi nhanh nên chỉ có vài vài doanh nghiệp phát triển còn cộng đồng game thì không.
“Vì không đi cùng nhau nên ngày càng gặp nhiều khó khăn. Hiện nay, Bộ đang cấp phép khoảng 200 doanh nghiệp game nhưng hiện tại thực sự hoạt động chỉ còn khoảng 30 doanh nghiệp, và 30 doanh nghiệp đó nếu không có những sự hỗ trợ để vực dậy thì ngày càng chết đi”, ông Do cho biết.
Hạn chế thứ hai phải để đến của ngành game Việt đó là do không đi cùng nhau nên các đơn vị đã không tận dụng được lợi thế của nhau, cùng phát triển. Đơn vị giỏi viết game, làm game thì không có kinh nghiệm phát hành nên tiếp cận người dùng ít. Còn các bên làm phát hành rất tốt thì cũng khao khát để tìm ra những game Việt chất lượng để nâng tầm sản phẩm nội địa thì lại không tìm được. Chính vì thế mà lâu nay có thực trạng đáng buồn là người Việt Nam hầu hết chơi game nước ngoài, còn doanh nghiệp Việt sản xuất game lại không phải cho người chơi trong nước mà cho người chơi nước ngoài.
Chưa kể, chính sách đối với ngành game vẫn còn nhiều bất cập. Mới đây nhất là việc Bộ Tài chính dự kiến đưa thuế tiêu thụ đặc biệt vào game online khiến các đơn vị làm game khó càng thêm khó. Ông Nguyễn Ngọc Bảo – Tổng giảm đốc Công ty truyền thông Đa phương tiện VTC cho biết, nhiều người nói doanh thu từ game cao, lợi nhuận cũng cao nhưng nộp thuế thì thấp. Điều này xảy ra là vì chính sách không tạo cơ hội để doanh nghiệp Việt cống hiến tại Việt Nam mà phải ra nước ngoài, dẫn đến thất thu thuế.
“Thật ra doanh thu của thị trường game Việt khoảng 600 triệu USD là con số rất nhỏ so với thị trường thế giới (<1%). Điều này có nghĩa rằng đây là thị trường đang cần được nuôi dưỡng, vậy đáng lẽ còn phải được miễn thuế. Hiện Việt Nam chỉ còn khoảng 30 doanh nghiệp game còn hoạt động, cho thấy ngành game đang khó khăn. Để làm thành công một game là không dễ, nếu áp thêm thuế thì sẽ còn bị hạn chế rất nhiều. Các nhà phát hành chỉ thu được lợi nhuận 10% thôi còn 90% quy mô thị trường game lại được tạo ra từ các ngành nghề khác. Bộ Tài chính nên nhìn nhận làm sao hỗ trợ ngành game để tạo ra 90% giá trị kia, nên coi ngành game làm bệ đỡ cho các ngành khác phát triển”, ông Bảo nêu ý kiến.
Đại diện VNG cũng cho rằng, mục đích của đánh thuế tiêu thụ đặc biệt theo Bộ Tài chính và các chuyên gia nói thì không phải để thu thuế mà để điều chỉnh hành vi người dùng. Nếu là mục đích đó thì có nhiều biện pháp khác về mặt kỹ thuật chứ không cần phải thu thuế. “Trách nhiệm của các doanh nghiệp game, các hiệp hội và liên minh game cần làm lúc này là báo cáo đầy đủ, rõ ràng các thông tin, số liệu về hoạt động của ngành… để các cơ quan quản lý có góc nhìn đầy đủ, từ đó có chính sách ứng xử phù hợp”, ông Thắng đề xuất.
Ông Lê Quang Tự Do cũng cho biết thêm, Bộ Thông tin Truyền thông cũng đang làm việc trực tiếp với Bộ Tài chính để không áp thuế tiêu thụ đặc biệt với ngành game vì để thúc đẩy một lĩnh vực phát triển thì chúng ta phải nuôi dưỡng và đầu tư chứ không phải tận thu.
“Bộ đang nỗ lực hết sức để thúc đẩy ngành game Việt phát triển, điển hình là thành lập liên minh game để kết nối các doanh nghiệp game lại với nhau, đi cùng nhau. Bên cạnh đó Bộ cũng đang kêu gọi các quỹ đầu tư, các doanh nghiệp nước ngoài tham gia cơ hội đầu tư hợp tác tại Việt Nam. Sắp tới sẽ có rất nhiều doanh nghiệp trên thế giới đến Việt Nam để hợp tác. Chúng tôi cũng làm việc chặt chẽ với các bộ ngành khác để có những hỗ trợ ưu tiên phát triển ngành game, cụ thể là bỏ các loại thuế không hợp lý, thứ hai là có các chính sách thí điểm hỗ trợ như Sandbox, đồng thời trình Chính phủ Nghị định mới về quản lý game, trong đó kiến nghị bỏ các giấy phép, thủ tục hành chính rườm rà để các doanh nghiệp game thuận lợi hơn trong việc phát triển…”, ông Do chia sẻ thêm.
Cần nhìn nhận rằng, sự phát triển của ngành game nói riêng và internet nói chung rất nhanh, rất mạnh nhưng chính sách thì chưa theo kịp với sự phát triển này. Điều này dẫn đến không ít doanh nghiệp game, nhất là các start-up nhỏ lựa chọn thành lập ở nước ngoài như Singapore để hưởng được các chính sách thí điểm hỗ trợ, dẫn đến hiện tượng chảy máu chất xám.
Rõ ràng, trò chơi điện tử nói riêng và kinh tế số nói chung đang mang lại những giá trị to lớn không thể phủ nhận. Ngành game hiện nay đang có điều kiện cần là sự sẵn sàng của hạ tầng, nhu cầu người dùng, sự đầu tư của các doanh nghiệp thì những chính sách khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi từ Chính phủ sẽ là điều kiện đủ để ngành này bứt phá, đem lại những giá trị kinh tế lớn cho đất nước.