Mình từng là một người trung thành với Windows trong gần 20 năm. Nhưng càng về sau, mình càng thấy mệt mỏi với những bản cập nhật liên tục, quảng cáo, thu thập dữ liệu nền, và cảm giác thiếu kiểm soát. Khi Windows 10 sắp đến cuối vòng đời, mình bắt đầu thử nghiệm nhiều hệ điều hành khác nhau – từ những bản Linux phổ biến như Ubuntu, cho đến những dự án nhỏ, độc lập và đầy đam mê của cộng đồng. Và thật bất ngờ, chính những hệ điều hành “ít tên tuổi” lại mang đến trải nghiệm tự do và thú vị hơn rất nhiều.
Dưới đây là 6 hệ điều hành mà mình cho rằng đại diện cho tinh thần sáng tạo và phản kháng nhẹ nhàng của người dùng công nghệ hiện nay.
Zorin OS – Cánh cổng mượt mà từ Windows sang Linux
Zorin OS là bản Linux đầu tiên mình cài khi rời Windows – và phải nói rằng, nó khiến mình cảm thấy như chưa từng rời đi. Giao diện gần như sao chép lại trải nghiệm của Windows (hoặc macOS nếu bạn muốn), nên ai từng dùng Windows đều thấy thân thuộc.
Zorin còn tích hợp Zorin Connect, giúp đồng bộ thông báo, tin nhắn, và file giữa điện thoại và máy tính – một điểm cộng lớn so với Windows 11. Dựa trên nền Ubuntu, nó kế thừa sự ổn định và kho ứng dụng khổng lồ, nhưng giao diện lại được tinh giản, mượt mà và yên tĩnh.
Nếu bạn đang tìm “cửa ngõ an toàn” để bước vào thế giới Linux, Zorin OS là lựa chọn hoàn hảo – thân thiện, bảo mật, và dễ dùng hơn bạn tưởng.
Haiku – Nơi BeOS sống lại
Haiku là một dự án khiến mình tò mò vì nó không dựa trên Linux, mà được viết lại hoàn toàn từ đầu – kế thừa tinh thần của BeOS, hệ điều hành huyền thoại cuối thập niên 90. Điều đặc biệt ở Haiku là sự nhẹ, nhanh, và liền mạch. Mọi thứ trong nó – từ kernel đến giao diện – đều do một đội nhỏ tự tay xây dựng, nên phản hồi cực kỳ nhanh, gần như không có độ trễ.
Haiku khởi động chỉ trong vài giây, chạy mượt trên cả máy cũ, và cộng đồng tuy nhỏ nhưng cực kỳ tâm huyết. Nó khiến mình nhớ lại cảm giác dùng máy tính vì “thú vui”, chứ không phải vì nghĩa vụ công việc.
SerenityOS – Khi hoài niệm và kỹ thuật gặp nhau
Nếu bạn yêu những giao diện cổ điển của Windows 95 hay Mac OS 9, SerenityOS là một “tác phẩm nghệ thuật” bạn nên thử. Được sáng tạo bởi Andreas Kling, dự án này xây dựng toàn bộ từ con số 0 – từ kernel, file manager, cho đến trình duyệt riêng.
SerenityOS mang nét “thủ công” cực kỳ tinh tế: từng icon, hiệu ứng, và cửa sổ đều mang dấu ấn của sự tỉ mỉ. Mình thích cách cộng đồng gọi đây là “hệ điều hành được làm bằng tình yêu”. Nó chưa đủ ổn định để dùng hằng ngày, nhưng là ví dụ hoàn hảo cho việc đam mê có thể biến thành cả một vũ trụ phần mềm.
Ultramarine Linux – Khi Fedora trở nên thân thiện
Fedora vốn nổi tiếng với độ “kỹ thuật” cao, nhưng Ultramarine lại khiến nó dễ dùng và gần gũi hơn rất nhiều. Hệ điều hành này được tối ưu hóa để chạy mượt, có đầy đủ codec, Flatpak, và kho ứng dụng cài sẵn – tức là bạn không phải vật lộn với dòng lệnh như xưa.
Ultramarine cho phép chọn nhiều giao diện như GNOME, Pantheon hay Budgie, giúp người dùng tìm được phong cách riêng. Mình đánh giá nó là bản Fedora “đủ thân thiện cho người mới, đủ mạnh cho dân chuyên”.
Vanilla OS – Khi Linux biết “tự bảo vệ mình”
Vanilla OS là một bản phân phối cực kỳ thú vị. Thay vì cho phép người dùng thay đổi mọi thứ (và dễ phá hệ thống), nó dùng cơ chế immutable system – tức là phần lõi không thể bị ghi đè.
Điều này giúp Vanilla OS gần như miễn nhiễm với lỗi cập nhật hoặc xung đột phần mềm, điều mà người dùng Windows chắc chắn hiểu rất rõ. Hệ thống còn cho phép dùng nhiều kiểu cài app khác nhau (APT, DNF, Flatpak), nên bạn vừa có sự linh hoạt, vừa giữ được độ ổn định.
Vanilla OS vẫn đang ở giai đoạn non trẻ, nhưng mình tin nó là hướng đi đúng cho tương lai Linux desktop: vừa an toàn, vừa hiện đại.
ReactOS – Hồi sinh “Windows cổ điển” theo cách mã nguồn mở
Nếu bạn từng nhớ giao diện Windows XP và muốn một phiên bản không phụ thuộc Microsoft, ReactOS chính là “giấc mơ mở”. Dự án này cố gắng tái tạo toàn bộ Windows – từ giao diện, API đến khả năng chạy ứng dụng .exe – hoàn toàn bằng mã nguồn mở.
Dù vẫn còn ở giai đoạn alpha, ReactOS đã có thể chạy được nhiều phần mềm cũ và tiếp tục phát triển đều đặn. Điều mình thích nhất ở ReactOS là sự kiên trì – sau hơn 20 năm, đội ngũ nhỏ bé ấy vẫn tiếp tục tiến từng bước nhỏ để xây dựng một “Windows tự do”.
Những cái tên như Zorin, Haiku hay SerenityOS có thể không bao giờ trở thành “mainstream”, nhưng chúng thể hiện tinh thần sáng tạo, tự do và đa dạng mà người dùng công nghệ đang tìm kiếm. Khi Windows dần bị ràng buộc bởi quảng cáo, dịch vụ nền, và các điều khoản khó hiểu, những dự án nhỏ này lại âm thầm chứng minh rằng:
“Tự do công nghệ không chỉ là lựa chọn, mà còn là một phong cách sống.”